PEUTINGER KAART - NEDERLAND   

Forum Hadriani was een Romeinse stad in de provincie Germania Inferior, op de plaats van het huidige Voorburg-west (gemeente Leidschendam-Voorburg). Inhoud [verbergen] 1Geschiedenis 2De stad 3Na de Romeinse tijd 4Opgravingen 5Verder lezen 6Zie ook 7Externe links 8Voetnoten [bewerken]Geschiedenis Forum Hadriani, op de Peutinger kaart C.J.C. Reuvens bij de eerste moderne opgravingen van Forum Hadriani tussen 1827 en 1834 De gedenkzuil voor Forum Hadriani in Voorburg Bronzen hand gevonden in 1771, tekening uit 1800 Forum Hadriani was de meest noordelijke Romeinse stad op het Europese vasteland. Het was oorspronkelijk een nederzetting van de Germaanse stam der Cananefaten, die in het westelijk kustgebied van Germania Inferior woonden. Zij hadden hun dorp langs het kanaal van Corbulo gebouwd. Deze waterweg was rond 50 n. Chr. door de Romeinse generaal Corbulo aangelegd en vormde een belangrijke economische verbinding tussen het fort Matilo aan de Rijn (bij Leiden) en de Maas (bij Naaldwijk). De Cananefaten waren bondgenoten van de Romeinen en leverden onder meer soldaten voor de hulptroepen van de legioenen. In 121 en 122 maakte keizerHadrianus een grote rondreis langs de noordwestelijke grenzen van het Rijk, hierbij deed hij waarschijnlijk ook de Cananefaatse nederzetting aan. Tijdens dit bezoek verleende de keizer hen marktrechten en gaf het dorp zijn naam, Forum Hadriani (Markt van Hadrianus). De nederzetting werd hierop geheel herbouwd volgens Romeins ontwerp. Waarschijnlijk kreeg Forum Hadriani tijdens het bewind van Antoninus Pius, rond het jaar 150 stadsrechten en werd een Municipium. De officiële naam werd toen Municipium Aelium Cananefatium (Aelius was de familienaam van Hadrianus) afgekort tot MAC. Deze afkorting is ook gegraveerd op de Romeinse mijlpalen die in de streek gevonden zijn bij de Haagse nieuwbouwwijk Wateringse Veld, in Rijswijk en in Monster. De mijlpalen gaven de afstand aan naar de stad. Vanwege de Municipium-status wordt Forum Hadriani wel als de op een na oudste stad van Nederland beschouwd, na Noviomagus, het huidige Nijmegen. Door zijn economische betekenis werd Forum Hadriani een belangrijke lokale stad. Om deze reden staat Forum Hadriani ook vermeld op de Peutinger kaart, een soort routekaart uit de Romeinse tijd. [bewerken]De stad Met een oppervlakte van ongeveer 300 bij 400 meter was Forum Hadriani niet echt een grote plaats. Toch waren alle specifieke eigenschappen van Romeinse stad aanwezig. Er was een stadsmuur met meerdere poorten en er lag een dubbele gracht om de stad. Binnen de muren was een recht stratenpatroon waarlangs diverse stenen gebouwen en tempeltjes waren gebouwd. Er was een badhuis, een herberg en woonhuizen. In totaal woonden er ongeveer 1000 mensen. [bewerken]Na de Romeinse tijd Na verloop van tijd kreeg Forum Hadriani te kampen met epidemieën en overvallen door Chaukische en Saksische piraten en weer later met toenemende wateroverlast en invallen van de Frisii. Rond 270 werd de stad door de Romeinen verlaten. Forum Hadriani is daarna in verval geraakt. In de middeleeuwen werden de stenen van de huizen waarschijnlijk van het terrein verwijderd om elders te worden hergebruikt. Op de plaats waar de stad ooit stond is nu niets meer te zien, al bevinden zich nog wel veel restanten onder de grond. Het Voorburgse park Arentsburg ligt grotendeels over de restanten van Forum Hadriani. Hier is een gedenkzuil geplaatst ter herinnering aan de Romeinse stad. In de wijk die tegen het Arentsburgpark aanligt is de loop van de stadsmuur aangegeven in het straatpatroon. [bewerken]Opgravingen In 1771 werd tijdens werkzaamheden in de tuin van het landgoed een bronzen hand gevonden die later nog werd gebruikt als voorbeeld voor een ruiterstandbeeld van Peter de Grote in Rusland (Hendrik van Wijn, 1800). Belangrijke archeologische opgravingen zijn op de locatie Arentsburg verricht tussen 1827 en 1833 onder leiding van de Leidse geleerde C.J.C. Reuvens en tussen 1908 en 1915 door J.H. Holwerda. Onder andere restanten van de straten, huizen, de stadsmuur en een poort zijn teruggevonden. Holwerda meende een "Romeins militair vlootstation" te hebben gevonden omdat er veel dakpannen met het zegel van de Classis Germanica werden gevonden. In 1970 concludeerde de archeoloog Jules Bogaers dat het een Municipium en dus geen militaire nederzetting was geweest. In 2005 werden tijdens opgravingen onder meer bronzen vaatwerk, twee complete Romeinse wagenwielen en een klein Jupiteraltaar gevonden. In 2008 is een insteekhaven ontdekt.[1] In die haven werd een tufstenen pilaar gevonden, die mogelijk een onbewerkte mijlpaal kon zijn, echter voordat archeologen de vondst hadden kunnen bestuderen, was deze al door een overijverige aannemer afgevoerd als bouwpuin. [bewerken]Verder lezen Buijtendorp, T.M., 2010, Forum Hadriani. De vergeten stad van Hadrianus: Ontwikkeling, uiterlijk en betekenis van het 'Nederlands Pompeji' , proefschrift, Vrije Universiteit Amsterdam online Jonge, W. de, J. Bazelmans en D.H. de Jager, 2006, Forum Hadriani. Van Romeinse stad tot monument, Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 504 blz, ISBN 9053452912 J. Bogaers, 1971, Voorburg-Arentsburg: Forum Hadriani, Oudheidkundige mededeelingen van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, vol 52 p128-138 online [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd Mijlpalen van het Wateringse Veld Mijlpaal van Monster Voorburg Kanaal van Corbulo [bewerken]Externe links Museum Swaensteyn J. Lendering, art. Towns in Germania Inferior: Forum Hadriani (Voorburg), Livius.org, 2005. [bewerken]Voetnoten ↑Nieuwbouw Hadriani bij Romense topvondst

Flevum was één van de forten (castella) die de Romeinen bouwden ten noorden van de Rijn om hun rijk te verdedigen tegen indringers. Zowel Ptolemaeus die het over 'Phleum' heeft als Tacitus noemen deze vesting maar de exacte ligging is nooit bekend geworden. [bewerken]Friese opstand De vesting speelde een belangrijke rol in de opstand van de Frisii in 28. De Frisii waren sinds Drusus belastingplichtig aan de Romeinen en betaalden in de vorm van runderhuiden. De Romeinen gebruikten het leer voor het vervaardigen van hun schilden. Toen een nieuwe bevelhebber, Olennius, de belastingen drastisch verhoogde raakten de Frisii in een onmogelijke situatie. Zij werden gesommeerd om voortaan de (grotere) huiden van oerossen te leveren. Maar oerossen kwamen in die tijd nog maar weinig voor en hun eigen koeien waren van veel kleiner formaat. De Frisii moesten hun vrouwen en kinderen afgeven als slaven.[1] De Frisii kwamen in opstand. Na eerst hun woede te hebben gekoeld op de Romeinse belastinginners - die werden opgehangen - trok een Friese krijgsmacht op naar het kamp van Olennius. Die wist zich echter bijtijds uit te voeten te maken. Met zijn troepen vestigde hij zich in het castellum Flevum. Onder het uitslaan van oorlogskreten begonnen de Frisii de belegering van het castellum. De Frisii probeerden de vesting te beklimmen met touwen en ladders maar hun poging mislukte. Na een dag van intense strijd besloten de Frisii hun bestorming af te breken. Ze probeerden vervolgens met een vloot Flevum te belegeren. Rome had inmiddels gereageerd en troepen ter versterking naar Germania gestuurd. Toen de Frisii dat hoorden trokken zij zich terug in het woud van Baduhenna. Daar kwam het uiteindelijk tot de Slag van Baduhenna waarbij 900 Romeinen sneuvelden en nog 400 andere Romeinen elkaar doodden. [bewerken]Velsen De locatie van het castellum Flevum is nog steeds niet duidelijk. Groningen, Castricum en Grebbe zijn genoemd als 'kandidaten'. Bij onderhoud aan de Velsertunnel en aanleg van de Wijkertunnel werden resten van twee Romeinse havenforten gevonden. Vondsten van skeletdelen die blijkbaar afkomstig waren geweest van drijvende lijken, een skelet van een Romeins officier onder een stapel veldkeien in een waterput, loden slingerkogels, munten en koolstofdateringen wijzen uit dat havenvesting Velsen I het genoemde castellum Flevum zou kunnen zijn geweest. [bewerken]Externe link Artikel over Flevum op Livius.org artikel over de forten bij Velsen Referenties ↑Tacitus: Annals: Book 4 [70]

Grinnes was in de Romeinse tijd een plaats gelegen aan de zuidelijke route van Noviomagum naar Lugdunum. De plaats wordt vermeld door Tacitus en staat ook op de Tabula Peutingeriana. Inhoud [verbergen] 1Grinnes tijdens de Bataafse Opstand 2Peutingerkaart 3Ligging 4Zie ook 5Noten 6Externe link [bewerken]Grinnes tijdens de Bataafse Opstand Tacitus vermeldt in zijn Historiae een aanval die Julius Civilis tijdens de Bataafse Opstand in 70 n.Chr. deed op Arenacum, Batavodurum, Grinnes en Vada.[1] Grinnes en Vada waren kampen van hulptroepen infanterie en cavalerie. De aanval op Grinnes werd geleid door Julius Classicus. Het zag er eerst slecht uit, maar nadat Cerialis met cavalerie te hulp was gekomen, werden de Germanen richting rivier gedreven. Classicus ontkwam per boot. [bewerken]Peutingerkaart Enkele eeuwen later staat Grinnes nog als Grinnibus vermeld op een Romeinselandkaart, de Tabula Peutingeriana. [bewerken]Ligging Waar Grinnes lag is niet met zekerheid bekend. Men veronderstelt dat Grinnes ter plaatse van het huidige Rossum in de Bommelerwaard heeft gelegen, maar andere oudheidkundigen hebben ook andere hedendaagse plaatsen als locatie van Grinnes voorgesteld. [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd [bewerken]Noten ↑Publius Cornelius Tacitus, Historiae boek V, 20-21, Online versie (la) , Online versie (en) [bewerken]Externe link Grinnes op livius.org

Caspingium of Caspingio was een Romeinse plaats in de provincie Neder-Germanië (Germania Inferior) aan de heerwegNoviomagus (Nijmegen) - Lugdunum Batavorum (Katwijk-Brittenburg). De plaats staat vermeld op de Peutinger kaart (Tabula Peutingeriana) tussen Grinnibus (Rossum?) en Tablis (Oud-Alblas?).[1] [bewerken]De locatie van Caspingium De Fransegeograaf en cartograafJean Baptiste Bourguignon d'Anville plaatste Caspingium in het huidige Asperen[2], en ook de meeste hedendaagse historici menen dat de plaats zich hier bevond. Ter plaatse zijn in ieder geval behoorlijk wat Romeinse vondsten gedaan.[3] [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd [bewerken]Bronnen ↑Tabula Peutingeriana, 2e segment ↑Jean Baptiste Bourguignon d'Anville: Notice de l'ancienne Gaule tirée des monumens romains (Parijs, 1740) [1] ↑Archeologische vereniging "Land van Heusden en Altena"

Flenio of Flenium was een Romeinse nederzetting in de provincie Neder-Germanië (Germania Inferior) aan de heerwegNoviomagus (Nijmegen) - Lugdunum Batavorum (Katwijk-Brittenburg). De plaats staat vermeld op de Peutinger kaart (Tabula Peutingeriana) tussen Tablis (Oud-Alblas?) en Forum Hadriani (Voorburg).[1] Algemeen wordt aangenomen dat het Flenio op de Peutinger kaart een schrijffout is. Vermoedelijk heette de plaats Elinium of Elenio, een verwijzingen naar de monding van de Maas en Waal, die in de Romeinse tijd Helinium werd genoemd. De Maas en een gedeelte van de Waal werden in Romeinse tijd als een enkele rivier beschouwd met de naam Patavia of Patabus, en de waarden tussen de rivieren noemden ze dus eilanden, waarvan het eiland der Bataven (insula Batavorum) het bekendst is.[2] [bewerken]De locatie van Flenium In de loop der tijd zijn vele plaatsen aangewezen waar Flenium zich zou hebben bevonden: De FransecartograafJean Baptiste Bourguignon d'Anville plaatste Flenium in Vlaardingen.[3] Dit is ook heden nog de meest waarschijnlijke plaats.[4] In de zee bij Oostvoorne zag men in 1752 bij extreem laag water stukken steen en brokstukken van fundamenten.[5]Baggerwerkzaamheden in deze omgeving leverden in de 20e eeuw vele Romeinse vondsten op: mogelijk lag Flenium dus bij Oostvoorne, maar ook Putten[6], Crooswijk[7] en Delft[8] worden genoemd. [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd Bronnen, noten en/of referenties ↑Tabula Peutingeriana ↑Julius Caesar - Commentarii de bello Gallico IV: 10[1] ↑Smith's Dictionary of Greek and Roman Geography - Flenio ↑Buijtendorp, T.M. (2010) Forum Hadriani. De vergeten stad van Hadrianus: Ontwikkeling, uiterlijk en betekenis van het 'Nederlands Pompeji' , proefschrift, Vrije Universiteit Amsterdam online p 723 ↑Cultuurwijzer - Kustversterkingen ↑Jacobus Kok - Vaderlandsch woordenboek - Flenium ↑Dirk Smits - De Rottestroom p.259 ↑Universität Mannheim - Batavia

Blariacum, waarschijnlijk het huidige (Hout-)Blerick in Nederlands Limburg, was een Romeins legerkamp in de provincie Neder-Germanië. Blariacum staat vermeld op de Peutinger kaart (Tabula Peutingeriana). Op de route Atuaca (Tongeren) - Noviomagi (Nijmegen) vermeldt de kaart tussen Catualium (Heel) en Ceuclum (Cuijk) de plaats Blariaco. Van hieruit liepen twee verbindingswegen (diverticulae) over de Maas naar de heerweg die aan de andere kant van de rivier liep tussen Coriovallum (Heerlen) en Colonia Ulpia Traiana (Xanten). De locatie op de Peutingerkaart komt min of meer overeen met het huidige dorp Boekend in het Venlose stadsdeel Blerick. Op de Peutinger kaart staat aan de oostoever van de Maas tegenover Blariacum de plaats Sablones vermeld. Volgens de stadsarcheoloog was dit waarschijnlijk de Romeinse naam voor het huidige Venlo. Volgens de Blerickclopedie[1] is de naam van de Romeinse nederzetting afgeleid van ene Blarus, die een van de eerste eigenaren of heersers van de nederzetting geweest zou kunnen zijn. De naam Blarus betekent volgens de encyclopedie grijs of grijze. [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd Bronnen, noten en/of referenties ↑LEM historische encyclopedie

Ceuclum, het hedendaagse Cuijk, was een Romeinse nederzetting in de provincie Neder-Germanië (Germania Inferior). Ceuclum staat vermeld op de Peutinger kaart (Tabula Peutingeriana) tussen Blariacum ((Hout-)Blerick) en Noviomagi (Nijmegen).[1] Inhoud [verbergen] 1Geschiedenis 2De Maasbrug bij Ceuclum 3Opgravingen 4Zie ook [bewerken]Geschiedenis Ceuclum werd rond het jaar 50, tijdens de regering van keizer Claudius, gesticht op een heuvel bij de Maas, waarschijnlijk door de Romeinse veldheer Gnaius Domitius Corbulo.[2] Het was oorspronkelijk een houten fort (castellum) met aarden omwalling met palissadewanden en omgeven door twee of drie grachten. Het fort was 120 bij 150 meter en had een bezetting van ongeveer 500 soldaten. Bij het legerkamp was een burgernederzetting. Waarschijnlijk werd het fort tijdens de Bataafse Opstand van 69-70 tijdig geëvacueerd, waardoor het niet werd verwoest. Nadat de opstand was neergeslagen lijkt Ceuclum door het leger verlaten te zijn: er zijn amper militaire vondsten van na 70 gedaan. De burgernederzetting (vicus) had een oppervlakte van ongeveer 10 hectare (100.000 m²). Op de plek van het fort werd een Romeinse tempel(templum) gebouwd van 16½ bij 17½ meter. Een replica van dit gebouw staat in het archeologisch themapark Archeon bij Alphen aan den Rijn. In het dorp stond een tweede kleinere tempel, en verder een badhuis. Tijdens de regeringen van keizer Constantius I Chlorus en zijn zoon Constantijn de Grote werd het land tussen Maas en Rijn versterkt om de graantransporten over de rivieren te beveiligen. Hierbij werd ook een nieuw fort te Ceuclum gebouwd. [bewerken]De Maasbrug bij Ceuclum Bij Ceuclum lag de een brug over de Maas, waarvan de resten in 1992 werden teruggevonden. Maasvissers wisten al in de 18e eeuw dat er bij Cuijk obstakels in de Maas lagen en bij een zeer lage waterstand konden palen worden gezien. In 1989 onderzocht amateur-archeoloog Joost van den Besselaar samen met duikers van de brandweer duikvereniging Cuijk de plek. Bij zijn onderwateronderzoek ontdekte hij dat de bodem bezaaid was met steenbrokken en palen. Nader archeologisch onderzoek wees uit dat hier een Romeinse brug over de Maas heeft gelegen. Er werden resten van zes brugpijlers gevonden. Een aantal van de gevonden brugfragmenten zijn te bezichtigen in Museum Ceuclum te Cuijk. Een van de houten palen waarop de stenen pijlers stonden kon worden gedateerd en stamt uit 364. Omdat de dateringen van de houten resten ver uiteen lopen, is het aannemelijk dat de brug vaak hersteld is geweest. Men vermoedt dat de brug tot in het begin van de 5e eeuw in gebruik is geweest, omdat de jongste stammen op het jaar 390 zijn gedateerd.[3] De resten zijn vrij goed bewaard gebleven en brachten een goed inzicht van de constructie van de brug. Zware vierkante eikenhouten palen van 40 cm dik en 2 tot 3 meter lang met een smeedijzeren punt, de zogenaamde paalschoen, werden in de Maasbedding gedreven. Op deze paalfundering werden de kalkstenen pijlers gebouwd. De steenblokken werden onderling verbonden met doken; ijzeren krammen die in daarvoor gemaakte groeven in de steenblokken werden gezet en dan met lood werden aangegoten.[4] De Romeinse Maasbrug bij Cuijk was een van de bruggen over de Maas ten tijde van het Romeinse Rijk; de Romeinse Maasbrug in Maastricht en bij Venlo waren de anderen. [bewerken]Opgravingen Al vanaf 1850 is er archeologisch onderzoek gedaan naar het verleden van Cuijk, maar de eerste grote opgravingen werden in 1937 en 1948 gedaan door Albert van Giffen. In 1964 tot 1966 werd onderzoek gedaan door J.E. Bogaers en tussen 1989 en 1993 werden de resten van de Romeinse Maasbrug onderzocht. In 1997 werd een kort archeologisch onderzoek in het centrum van Cuijk uitgevoerd op de plaats waar het winkelcentrum Maasburg werd gebouwd.[5] Er werden resten van bebouwing gevonden. Naast munten en aardewerk werden ook 4e-eeuws Romeinse lederen schoenen gevonden van een schoenstijl die tot dan toe alleen van afbeeldingen bekend was.[6] [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd Bronnen, noten en/of referenties ↑Tabula Peutingeriana, 2e segment (Pars II) ↑(en)Livius - Ceuclum (Cuijk) ↑Museum Ceuclum ↑Stichting Mergor in Mosam - Een Romeinse brug bij Cuijk ↑Cuijknet - Ceuclum ↑Stichting Mergor in Mosam - Schoenen uit Ceuclum, leervondsten uit Cuijk

Ulpia Noviomagus Batavorum is de naam van Nijmegen in de laat-Romeinse tijd; het voorvoegsel Ulpia verwijst naar keizer Marcus Ulpius Traianus die ons in staat stelt de naam te dateren (104). Voorheen stond de plaats bekend onder de naam Oppidum Batavorum. Of Batavodurum (versterkte stad van de Bataven) inderdaad dezelfde nederzetting aanduidt, is niet zeker. Inhoud [verbergen] 1Historie en archeologie 2Prehistorie 2.1Vondsten 2.2Historisch perspectief 3Vroeg-Romeinse tijd (ca. 15 v.Chr. - 69 n.Chr.) 3.1De castra op de Hunnerberg, eerste periode (15 v.Chr.) 3.2De castra op het Kops Plateau 3.3Andere vondsten 4Midden-Romeinse tijd (69 n.Chr. - tweede eeuw n.Chr.) 4.1De castra op de Hunnerberg, tweede periode 70 n.C. 4.2De Waalsprong 4.3Andere vondsten 4.4Historisch perspectief 5Laat-Romeinse tijd (derde en vierde eeuw n.Chr.) 6Zie ook [bewerken]Historie en archeologie Gezichtsurn uit de 1e eeuw n.Chr. Museum Het Valkhof. Het onderzoek in Nijmegen is gestart door de archeoloog Jan Hendrik Holwerda, wiens interesse werd gewekt door enkele Romeinse oudheden die gevonden waren. Hij groef in de periode 1914 tot 1921 een aantal smalle sleuven. Holwerda kende de Historiae van Tacitus, die zegt dat Oppidum Batavorum door Julius Civilis in 69 n.C. in brand werd gestoken. Holwerda verbond zijn vondsten met dit verhaal en meent Oppidum Batavorum gevonden te hebben en zelfs het huis van Julius Civilis gevonden te hebben. Later bleek het echter niet om een inheemse nederzetting te gaan, maar om een Romeins economisch en bestuurlijk centrum: de residentie van de Romeinse magistraten, handwerkslieden en handelaren. Hoewel Holwerda's conclusie onjuist bleek, was het duidelijk dat Nijmegen een archeologische toplocatie was en in 1970 werd het gebied als archeologisch monument beschermd. Sindsdien zijn nog vele sporen teruggevonden die ons helpen de geschreven historie niet alleen in de tijd, maar ook in de ruimte te plaatsen. Op basis van vondsten kunnen passages die Tacitus schreef door fysiek bewijsmateriaal worden ondersteund. [bewerken]Prehistorie [bewerken]Vondsten De vroegste sporen die duiden op bewoning van Nijmegen zijn enkele grafkuilen uit het late neolithicum (ca 2000 v.Chr.) op het Kops Plateau. Verder zijn er een aantal grafheuvels gevonden uit de bronstijd, waarin de gecremeerde resten van meerdere personen zijn gevonden (ca. 1100-500 v.Chr.). Tevens zijn sporen van een cultusplaats gevonden. In latere tijden groeide dit gebied uit tot een echt grafveld (late bronstijd, vroege ijzertijd). Bij sommige van de graven uit deze tijd zijn wapens gevonden zoals ijzeren speren en de resten van een strijdwagen, zodat we met enige zekerheid kunnen stellen dat de strategische ligging al in de prehistorie werd ingezien. Aan de noordzijde van de Waal (Lent en Oosterhout) zijn echter bewoningssporen gevonden die teruggaan tot in de achtste eeuw voor Christus: aardewerken spinklosjes, kuilen en paalkuilen, een vuurstenen sikkel en een urnenveld, waarschijnlijk resten van een kleine nederzetting. Ook uit de midden-ijzertijd zijn sporen gevonden, onder andere De man van Lent, een goed bewaard gebleven skelet van een man op middelbare leeftijd (naar huidige begrippen) die met oor- en vlechtringen werd begraven. Tevens zijn kadavers van diverse huisdieren gevonden, waarvan sommige zonder kop. De sporen van bewoning sinds de midden-bronstijd tot na de Romeinse tijd doen vermoeden dat de Bataven voornamelijk ten noorden van de Rijn wonen. [bron?] Of de bewoning sinds de oudste tijd echter continu is geweest, is op grond van archeologisch materiaal niet te zeggen. Migratie zal zeker een demografische factor zijn geweest, maar verschillen in begrafenisrituelen (crematie versus begraven) en stilistische kenmerken van aardewerk kunnen ook culturele invloeden van buitenaf zijn, zonder een grootschalige migratie. [bewerken]Historisch perspectief Als plaatsbepaling doet 'Oppidum Batavorum' eigenlijk pas in de Historiae zijn intrede en in De origine et situ Germanorum zegt Tacitus dat de Bataven de insula Batavorum (het eiland van de Bataven) bewonen. Deze term gebruikt hij ook in de Annales. Aan de hand van de eerder genoemde archeologische gegevens kan worden opgemaakt dat er niet zozeer sprake was van een 'Oppidum Batavorum', een stad der Bataven, maar veeleer van een netwerk van kleinere, agrarische nederzettingen, verspreid over een vrij groot gebied: de huidige Betuwe. Het is dus geheel in lijn met gangbare vormen van opstand dat Julius Civilis de 'Oppidum Batavorum' in brand stak. Hij stak niet zijn eigen stad in brand, maar die van de Romeinen. [bewerken]Vroeg-Romeinse tijd (ca. 15 v.Chr. - 69 n.Chr.) Schematische weergave van Oppidum Batavorum/Batavodurum met de Romeinse castra op de Hunnerberg en het Kops Plateau (1e eeuw). In 58-52 v.Chr. ondernam Gaius Julius Caesar voor het eerst (vanuit Romeins perspectief) een expeditie ten noorden van de Rijn. [bewerken]De castra op de Hunnerberg, eerste periode (15 v.Chr.) In 15 v.Chr. is op de Hunnerberg een groot kamp (castra) gebouwd. Dit kamp was 42 hectare groot, met ruimte voor twee legioenen of een legioen en een Ala milaria. In 12 v.Chr. voerde Drusus een grootscheepse, succesvolle campagne om Germania (inclusief finibus frisiorum) te veroveren. Sporen van deze campagne zijn in Nijmegen bewaard gebleven. Het is aannemelijk dat dit kamp heeft gediend als een van de uitvalsbases voor Drusus tijdens zijn campagne tegen de Germanen in 12 v.Chr. [bewerken]De castra op het Kops Plateau In circa 10 v.Chr. wordt in plaats van het eerdere grote kamp een relatief kleine castra gebouwd, dat plaats biedt aan ongeveer 800 manschappen. Het is echter wel voorzien van een groot en luxueus praetorium, een commandantswoning, in keizerlijk aristocratische stijl. De enige vergelijkbare vondsten zijn gedaan langs de rivier de Lippe. Opmerkelijk is niet alleen de grote omvang van het praetorium maar ook de relatief grote hoeveelheid officierswoningen. De architectuur is verwant aan die van de kampen in Lippe, Oberaden, Anreppen en Haltern (langs de Lippe), hoewel het laatste van iets jongere datum is. Na de nederlaag van Varus vond een grote reorganisatie van de troepen in Germania Inferior plaats. In Nijmegen werd het bestaande kamp verbouwd. Het kreeg een oppervlak van 4,5 hectare en had een omvangrijke bezetting van officieren, waarvan vele uit de cavalerie. Hierop wijzen vele metalen onderdelen van paardentuig, bitten en ruitersporen. Het praetorium bleef in gebruik. Ook direct buiten de castra maken sporen en vondsten duidelijk dat hier diverse detachementen ruiterij gestationeerd zijn geweest, vooral langs de wegen door de toegangspoorten van de castra. Een deel van de ruiterij verbleef in een groot stallencomplex ten zuidwesten van de castra, waar ook enkele zeisen zijn gevonden, die gebruikt konden worden om gras te maaien voor hooi. Van Tacitus weten we dat ook Germaanse troepen aan Romeinse zijde vochten. Niet alleen de Bataven, maar ook de Chauken uit het noordwesten van Duitsland (tussen Ems en de Weser). Karakteristieke ruitersporen, die elders alleen in het gebied aan de midden en benedenloop van de Elbe worden gevonden, maar ook beslag van paardetuig, duiden op aanwezigheid van Germaanse ruiterij, geheel in lijn met het verhaal van Tacitus, Het praetorium is in ieder geval tot kort voor de Opstand van de Bataven in bedrijf gebleven. Dramatisch is in dit verband de vondst van een bronzen schijf, die dienst deed om eigendommen van een naam te voorzien. Op de zilverfolie waarmee de schijf is bedekt is de naam te lezen: De bronzen schijf van Gaius Aquilius Proculus. Museum Het Valkhof. C(aius) AQUILLI PROCULI C(enturio) LEG(io) VIII AUG (van Gaius Aquilius Proculus, Centurio van het Achtste Legioen Augusta). Deze inscriptie is in verband gebracht[1] met een passage waar beschreven wordt hoe Brinno, aanvoerder van de Canninefaten een verbond met de Friezen sluit. Samen overvallen zij de forten langs de Kromme en Oude Rijn en trekken langs de rivieren naar het oosten. De restanten van de Rijn-legioenen concentreerden zich in het oostelijk gedeelte van de Betuwe; het grootste gedeelte van de legioenen is door Aulus Vitellius meegenomen naar Rome. De ervaren primus pilusAquilius leidt een allesbehalve soldateske groep Tungri en Nerviërs bij de verdediging van de oostelijke Betuwe. Legio VIII Augusta is bekend van archeologische vondsten uit de Balkan en, na de Bataafse Opstand, in Straatsburg. De meest waarschijnlijke verklaring is dat Aquilius bij het Achtste heeft gediend en in 68 n.C. primus pilis was, waarschijnlijk bij het nabijgelegen castra in Castra Vetera, en in Nijmegen gedetacheerd was. Voor een succesvolle centurio is dit een plausibele carrière. Uit de datering blijkt dat de schijf vlak voor de opstand van de Bataven in de grond terechtgekomen is. Nu bevindt zij zich in Museum Het Valkhof in Nijmegen. Een brandlaag die omtrent 70 n.C. wordt gedateerd, biedt een dramatische bevestiging van het verhaal van Tacitus in de Historiae. De nederzetting Oppidum Batavorum is vernietigd, en hoewel er latere sporen van bewoning bekend zijn, is de stad naar alle waarschijnlijkheid nooit meer in oude glorie hersteld. [bewerken]Andere vondsten Triomfzuil van Tiberius in Museum Het Valkhof. V.l.n.r.Voor:TIB(e)R(ius) C(ae)SAR wordt gelauwerd door Victoria, terwijl hij een plengoffer brengt. Links:Apollo. Achter:Ceres. Rechts:Diana. De zuil moet oorspronkelijk 3.5 meter hoog zijn geweest en stond op een prominente plaats in Oppidum Batavorum Uit de vroegromeinse tijd dateert ook de zogenoemde godenpilaar, die blijkens de inscriptie TIBR/CSAR aan Tiberius is opgedragen. De afbeelding van Tiberius die wordt gelauwerd door Victoria wordt in verband gebracht met de expedities van Germanicus, en moest de indruk van een overwinning geven. Ook van belang zijn muntvondsten die gedateerd kunnen worden omtrent 28 n.C. en daarom in verband worden gebracht met de opstand van de Friezen. Gelijksoortige muntvondsten zijn ook uit Friesland bekend. Naar alle waarschijnlijkheid zijn ze in de paniek na de opstand van de Friezen begraven. [bewerken]Midden-Romeinse tijd (69 n.Chr. - tweede eeuw n.Chr.) De naam Ulpia Noviomagus Batavorum dateert uit deze tijd. De opstand van de Bataven is beëindigd en de Romeinse troepen worden in Nijmegen gestationeerd om de Bataven in de gaten te houden. [bewerken]De castra op de Hunnerberg, tweede periode 70 n.C. Schematische weergave van Ulpia Noviomagus Batavorum en het verkleinde Hunnerbergkamp met vicus eromheen (2e eeuw). Na de Opstand van de Bataven (69 n.C.) vestigt Legio X Gemina Pia Fidelis zich in Nijmegen op de Hunnerberg, in eerste instantie in een houten kamp, maar 20 jaar later in een stenen versie. Dit legioen komt uit Hispania en is in allerijl door Vespasianus opgecommandeerd. Talloze potscherven, dakpannen, onderdelen van uitrustingsstukken en zelfs grafstenen herinneren aan de aanwezigheid van dit legioen, dat het best gedocumenteerd is in Nijmegen. Kort na het bouwen van de stenen castra vertrekt Legio X Gemina Pia Fidelis naar de Balkan. Later verblijven hier Legio XXX Ulpia Victrix, dat bekend is uit Castra Vetera (Xanten), en Legio IX Hispana uit Eboracum (York). De castra is omgeven door de cannabae legionis, een burgerlijke nederzetting bestaande uit kroegen, werkplaatsen en winkels die voorzagen in de dagelijkse noodzakelijkheden van de milites. Verder waren er de vrouwen en kinderen van de milites ondergebracht. Ten zuidoosten is een groot grafveld uit deze tijd bekend. Uit vondsten blijkt dat het onderscheid tussen militairen en burgers in deze periode vervaagt. Opvallend is dat het terrein van de grote castra uit de tijd van Drusus niet wordt gebruikt voor begrafenissen. Ulpia Noviomagus Batavorum was de enige Romeinse nederzetting op het gebied van het hedendaagse Nederland die werkelijk een stad kan worden genoemd. Op zijn hoogtepunt, tegen het midden van de 2e eeuw, telde die 5000 à 6.000 inwoners, een aantal dat pas ongeveer duizend jaar later weer zal worden gehaald door een andere Nederlandse stad (Utrecht). In de derde eeuw na Christus wordt de castra verlaten, waarschijnlijk in verband met toenemende Germaanse invallen en de reorganisatie van de verdediging in de diepte. [bewerken]De Waalsprong Aan de noordelijke oever van de Waal blijkt de bewoning, die in de midden-ijzertijd begon voortgezet te zijn. Uit de vele vondsten, onder andere een agrarische nederzetting met verkaveling[2] en een grafveld en honderden metalen voorwerpen, blijkt dat de lokale bevolking vele Romeinse invloeden overneemt. De vondsten kunnen met een tamelijk grote mate van betrouwbaarheid worden toegeschreven aan de Bataven. Het totale areaal van deze nederzetting bedraagt ongeveer 4,5 hectare en is vanaf de derde eeuw v.Chr. in gebruik. De opvallendste vondsten zijn zonder twijfel Romeinse schrijfplankjes, elders vrijwel uitsluitend bekend uit Romeinse legerplaatsen, die suggereren dat de bewoners geletterd waren. Drie bij elkaar gevonden terracotta beeldjes van Cybele duiden erop dat Romeinse invloeden ook in de religieuze sfeer waren doorgedrongen. Ook de twee tempels van Hercules[3] in Elst uit de tweede eeuw duiden hierop. [bewerken]Andere vondsten Uit deze periode dateren ook de meeste andere vondsten. Het tiende bouwt in deze periode een nederzetting aan de Waal westelijk van de locatie van het vroegere Oppidum Batavorum, dat door de Bataven was platgebrand, en dit stadje krijgt onder Trajanus marktrechten en de naam Ulpia Noviomagus Batavorum. Aan de zuidkant van het Kopsplateau verrijst een Forum en een pakhuis. Bij Holdeurn wordt een steenbakkerij ingericht, die voornamelijk dakpannen, maar ook potten maakt. De producten van deze steenbakkerij worden vanaf het eind van de eerste eeuw tot in de derde eeuw in de omgeving van Nijmegen afgezet. Tevens zijn uit deze tijd de resten van twee Gallo-Romeinse tempels aan het Maasplein bekend. Aan de overzijde van de Waal, zijn ook uit deze periode vondsten bekend die met een grote mate van waarschijnlijkheid aan Bataven kunnen worden toegeschreven. Het algemene beeld van een netwerk van boerderijen en kleine nederzettingen zet zich voort, maar er treedt in toenemende mate een 'romanisering' op zoals blijkt uit vondsten van Romeins aardewerk, munten en sieraden. [bewerken]Historisch perspectief Votiefsteen voor de godin Hurstrge van Valerius Silvester, Decurio (raadslid) van Municipium Batavorum De vondsten suggereren dat Oppidum Batavorum en Ulpia Noviomagus Batavorum twee verschillende nederzettingen waren. Geen van tweeën is van Bataafse oorsprong, maar allebei zijn het Romeinse economische en bestuurlijke centra met een bewoning van magistraten, handwerkslieden en handelaren. De Bataafse nederzettingen worden ten noorden van de Waal gevonden. Behalve de vondst van de bronzen schijf, die in verband wordt gebracht met een passage uit de historiae, blijkt ook de melding van Tacitus dat de Bataven de Insula Batavorum bewonen door archeologisch materiaal te worden ondersteund. Omdat Tacitus vrijwel de enige historische bron is die iets zegt over de Romeinse geschiedenis van Nederland, is dit ondersteunend materiaal van hoge waarde, aangezien ook de andere meldingen van Tacitus aan geloofwaardigheid winnen. De sporen van een gewelddadig einde, die niet alleen in Oppidum Batavorum is gevonden, maar ook in (bijvoorbeeld) Atuatuca Tungrorum, blijken indrukwekkende bevestigingen van de Historiae te zijn. [bewerken]Laat-Romeinse tijd (derde en vierde eeuw n.Chr.) In de derde eeuw beginnen de Franken invallen in het Romeinse deel van Nederland. In Nijmegen zijn echter uit deze tijd nauwelijks vondsten bekend en het is aannemelijk dat Ulpia Noviomagus Batavorum in deze tijd geen rol van betekenis speelt. De stenen castra op de Hunerberg wordt niet langer gebruikt. De bewoning van de nederzettingen ten noorden van de Waal, loopt echter door tot de derde eeuw. In de tweede helft van de 3e eeuw bestond korte tijd, van 259 tot 275, het Gallische keizerrijk onder de opstandige 'keizers' Postumus en Tetricus. Dit keizerrijkje ging ten onder door de pestepidemie van 275, die vriend en vijand verzwakte en door de militaire actie van keizer Aurelianus. Aurelianus herstelde weliswaar de eenheid van het rijk, maar nam ook de beslissing om sommige delen van het rijk, zoals de landen ten noorden van de Donau (Dacië) en ook de Lage Landen te verlaten. Pas 2 generaties later, omstreeks 330 werd er in Maastricht weer een bescheiden Romeins fort gebouwd. In de 4e eeuw verdween de keizerlijke naam Ulpia Noviomagus Batavorum en de nederzetting ter hoogte van het huidige Waterkwartier werd verlaten, terwijl aan de voet van het huidige Valkhof een nieuwe stadskern ontstond met de verkorte naam Noviomagus. In 1230 verwierf Nijmegen de status van vrije rijksstad, wat opmerkelijk is omdat het formeel nog steeds het Romeinse markt- en stadsrecht bezat; wellicht was men dat vergeten of vond men het nodig dat de oude rechten bevestigd en/of aangepast moesten worden met een nieuw document. [bewerken]Zie ook Geschiedenis van Nijmegen Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd Romeinen in Nederland Bronnen, noten en/of referenties Het Kops Plateau, Van Enckevort en Zee, Amersfoort, 1999. ISBN 90-6825-166-X. Vindplaatsen in Vogelvlucht, Van den Broeke, Bureau Archeologie, Gemeente Nijmegen 2002. Romeins Nijmegen Boven het Maaiveld, Kosters, Peterse en Swinkels, Nijmegen 2002, ISBN 90-6829-074-6. Roman Imperial Army, Webster, London 1996, ISBN 0-09-475660-0. ↑Prof. Bogaers, 8 mei 1995 op een lezing van Numega ↑Bij Oosterhout ↑Hercules is de interpretatio romana van Donar (Thor)

Praetorium Agrippinae, het hedendaagse Valkenburg, was een Romeinse nederzetting in de provincie Neder-Germanië (Germania Inferior). Praetorium Agrippinae was een grensfort (castellum) aan de Oude Rijn, destijds de hoofdtak van de Rijn, langs de noordgrens van het Romeinse Rijk; de zogenaamde limes (Latijn voor "grens"). Praetorium Agrippinae staat vermeld op de Peutingerkaart (Tabula Peutingeriana) tussen Matilo (Leiden-Roomburg) en Lugdunum Batavorum (Katwijk).[1] Inhoud [verbergen] 1Agrippina 2Opgravingen 3Zie ook 4Literatuur 5Externe links 6Bronnen, noten en/of referenties [bewerken]Agrippina Het eerste Romeinse fort werd in 39 door keizer Caligula gebouwd en vernoemd naar Vipsania Agrippina, de in 33 gestorven moeder van de keizer. [2] Het is goed mogelijk dat de keizer zelf hierbij aanwezig was, omdat ter plaatse een wijnvat van Caligula's privé-wijngaarden werd gevonden.[3] Het fort lag in het gebied van de Cananefaten en werd beschermd door een drievoudig omgrachte aarden wal met palissade-wanden. Er waren oorspronkelijk twee manipelssoldaten en 60 ruiters gestationeerd. Zuidelijk van het fort langs de heerweg lag vanaf ca. 120 n.Chr. een burgernederzetting en langs de Rijn lagen pakhuizen en graanopslagplaatsen (horrea). Praetorium Agrippinae werd net als de andere Romeinse forten in de nabijheid verwoest tijdens de Bataafse Opstand van 69-70, maar werd daarna weer herbouwd. Voor 70 was hier deels de Cohors III Gallorum Equitata gestationeerd. [4] Rond 180 werd een vergroot stenen fort gebouwd. In deze tijd was hier het Cohors IV Thracum Equitata gestationeerd. Ergens tussen 240 en 275 werd het fort door de Romeinen verlaten. Tijdens de regering van keizer Constantius I Chlorus in 305 werd het fort herbouwd om te dienen als graanopslag. Dit graan was bestemd voor de provincie Britannia (Engeland en Wales). [bewerken]Opgravingen Doordat de resten van het fort onder het grondwaterpeil lagen, zijn de resten goed geconserveerd. Vele organische resten waaronder voedselresten, botten en leren schoeisel en tuigage werden gevonden. Ook zijn gedeeltes van de houten soldatenbarakken bewaard gebleven. Deze vondsten maakten nauwkeurig onderzoek naar de Romeinse bouwtechnieken en eetgewoonten mogelijk.[5] Romeinse limes-weg langs de N206 bij Valkenburg Het eerste serieuze onderzoek werd in 1875 door het LeidseRijksmuseum van Oudheden uitgevoerd. Tussen 1941 tot 1953 werden onder leiding van Albert van Giffen uitgebreide opgravingen in Valkenburg gedaan, waarbij een grote hoeveelheid vondsten werd gedaan. Het Romeinse fort Praetorium Agrippinae lag op de plaats van het huidige centrum van Valkenburg. Ook de burgernederzetting, een Kleinkastell of mini-castellum, een grafveld met meer dan 500 graven en mogelijk een badgebouw werden ontdekt. De omtrekken van de muren van het fort waren in de oude bestrating van het Castellumplein aangegeven met gekleurde klinkers. Bij het nieuwe plein worden de contouren aangegeven door knoppen in de grond. Van een van de poorten is het gereconstrueerde fundament te zien. Langs de N206 is bij Valkenburg een reconstructie te zien van de Romeinse limes-weg zoals die er in 124/125 uit moet hebben gezien. [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd [bewerken]Literatuur Albert Egges van Giffen - De Romeinsche castella in de dorpsheuvel te Valkenburg aan den Rijn (Z.H.) (Praetorium Agrippinae), I, De opgravingen in 1941, Jaarverslag van de vereniging voor Terpenonderzoek 25-28, 1940-1948 (Groningen 1948) Albert Egges van Giffen - De Romeinsche castella in de dorpsheuvel te Valkenburg aan den Rijn (Z.H.) (Praetorium Agrippinae), II, De opgravingen in 1942-1943 en 1946-1950, Jaarverslag van de vereniging voor Terpenonderzoek 33-37, 1948-1953 (Groningen 1955) W. Glasbergen - De Romeinse castella te Valkenburg Z.H. De opgravingen in de dorpsheuvel in 1962 (Groningen 1967) W. Groenman-van Waateringe - Romeins lederwerk uit Valkenburg Z.H. (Groningen 1967) W. Glasbergen, W. Groenman-van Waateringe - The pre-Flavian Garrisons of Valkenburg Z.H., fabriculae and bipartite barracks (Amsterdam/Londen 1974) Sophia Maria Elisabeth van Lith - Römisches Glas aus Valkenburg Z.H. Oudheidkundige Mededelingen uit het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden (Leiden 1979) Anne de Hingh, Wouter Vos - Romeinen in Valkenburg (ZH), de opgravingsgeschiedenis en het archeologische onderzoek van Praetorium Agrippinae (Leiden 2005) [bewerken]Externe links PRAGRIS (PRaetorium AGrippinae Roman Information Site) - Gedigitaliseerde informatie over de opgravingen van van Giffen. [bewerken]Bronnen, noten en/of referenties   ↑Tabula Peutingeriana, 2e segment (Pars II) ↑(nl)Cultuurwijzer - Valkenburg - Praetorium Agrippinae ↑(en)Livius - Praetorium Agrippinae (Valkenburg) ↑(de)Imperium-Romanum - Provincia Germania - Exercitus Germanicus Inferior ↑(nl)Castellum Praetorium Agrippinae (Valkenburg)

Lugdunum ("stad van [de god] Lugh") was een Romeinse nederzetting in de provincie Neder-Germanië (Germania Inferior) nabij het huidige Katwijk. Inhoud [verbergen] 1Geschiedenis 2Leiden als Lugdunum 3Literatuur 4Zie ook 5Externe link [bewerken]Geschiedenis De nederzetting lag op de zuidelijke oever van de Rijn, de noordgrens van het Romeinse Rijk, de zogenaamde limes (Latijn voor "grens"). Het achtervoegsel "Batavorum" is potjeslatijn. Het is geïntroduceerd tijdens de Renaissance[bron?] om onderscheid te maken met ander Lugduna, zoals Lugdunum (Lyon) in Frankrijk. Historisch gezien behoorde de nederzetting niet tot het gebied van de Bataven maar van de Cananefaten. In de 14e eeuw stond de plaats bekend als de Brittenburg; de ruïne lag toen in de duinen. Het geleidelijk oprukken van de zee maakte dat de ruïnes in de 16e en 17e eeuw op het strand lagen. Tegenwoordig liggen ze ergens in de monding van de Rijn, diep onder de mariene afzettingen en dus ontoegankelijk voor archeologisch onderzoek.[1] Wat resteert is een kleine verzameling vondsten uit de 16e en 17e eeuw, en een beroemde plattegrond van Abraham Ortelius. Vlakbij Lugdunum lag de Romeinse voorraadbasis Praetorium Agrippinae, het huidige Valkenburg, dat is gesticht door keizer Caligula. 's Keizers persoonlijke aanwezigheid staat vast.[2] Dit betekent dat de beroemde, door Suetonius vermelde, klucht van de legionairs die, eenmaal op het strand opgesteld, bevel krijgen schelpen te gaan zoeken, bij Lugdunum moet hebben plaatsgevonden.[3] [bewerken]Leiden als Lugdunum Sinds de renaissance heeft de nabijgelegen stad Leiden zich in officiële documenten ten onrechte aangeduid als Lugdunum. Dit heeft vooral in benamingen sporen achtergelaten zoals bij de Universiteit Leiden, die de Latijnse naam Academia Lugduno Batava draagt, en voetbalclub LVV Lugdunum. De antieke naam van Leiden was overigens Matilo, een fort dat aan het begin van het kanaal van Corbulo lag in de huidige Leidse woonwijk Roomburg. [bewerken]Literatuur D. Parleviet, "De Brittenburg voorgoed verloren" in Westerheem 51/3 (2002) Simon Wynia, "Gaius was here. The Emperor Gaius' Preparations for the Invasion of Britannia: New Evidence" in: H. Sarfatij, W.J.H. Verwers, P.J. Woltering (eds.), In Discussion with the Past. Archaeological studies presented to W.A. van Es (1999 Amersfoort) [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd [bewerken]Externe link Lugdunum (Brittenburg) Bronnen, noten en/of referenties ↑D. Parleviet, "De Brittenburg voorgoed verloren" in Westerheem 51/3 (2002) ↑Simon Wynia, "Gaius was here. The Emperor Gaius' Preparations for the Invasion of Britannia: New Evidence" in: H. Sarfatij, W.J.H. Verwers, P.J. Woltering (eds.), In Discussion with the Past. Archaeological studies presented to W.A. van Es (1999 Amersfoort) ↑Suetonius, Caligula 46

Catualium, het hedendaagse Heel, was een Romeinse nederzetting in de provincie Neder-Germanië (Germania Inferior). Catualium staat vermeld op de Peutinger kaart (Tabula Peutingeriana) tussen Feresne (Dilsen) en Blariacum ((Hout-)Blerick).[1] [bewerken]Geschiedenis Catualium werd gesticht op het overgangsgebied van het beekdal naar de vruchtbare hoger gelegen gronden. Daarbuiten begonnen de hogere zandgronden, afgewisseld met moerassige vennen. Catualium was zoals vrijwel alle Romeinse nederzettingen in Neder-Germanië een legerkamp met een nabijgelegen burgernederzetting. De bloeitijd van Catualium lag tussen 200 en 400.[2] De meeste vondsten uit de Romeinse tijd werden opgegraven rond de Stefanuskerk van Heel, op de terreinen van St. Anna en aan de Panheelderweg; waarschijnlijk lag Catualium op deze plaats. Een aantal vondsten is in het gemeentehuis van Maasgouw tentoongesteld. Aan de Panheelderweg werd in de jaren 60 een Romeins grafveld opgegraven, waarvan de vondsten in het bezit zijn van het Limburgs Museum.[3] [bewerken]Etymologie De naam Catualium is een gekeltiseerde vorm van een Germaanse plaatsnaam die is samengesteld uit de leden haþu- (strijd) en walla- (wal).[4] De plaatsnaam Catualium veranderde in de loop der eeuwen in Hathualium, Hethelium, Hethele, Hedele en sinds 1650 Heel.[5] [bewerken]Referenties ↑Tabula Peutingeriana, 2e segment (Pars II) ↑Gemeente Maasgouw - De geschiedenis van Beegden, Heel en Wessem ↑Archeologiemanifestatie Limburg - Heel in de Romeinse tijd ↑Maurits Gysseling (1960) Toponymisch Woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226), Online raadpleegbaar ↑Waterhoeven - Geschiedenis van plaatsen in de omgeving

Nigrum Pullum, het huidige Zwammerdam, was een Romeinse nederzetting in de provincie Neder-Germanië. De naam Nigrum Pullum betekent "zwarte aarde"; een verwijzing naar de donkere veengrond.[1] Inhoud [verbergen] 1De nederzetting 2Opgravingen 3Zie ook 4Bronnen, noten en/of referenties [bewerken]De nederzetting Nigrum Pullum werd gesticht in[bron?] het jaar 47 en was een klein grensfort (castellum) langs de limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk aan de Rijn, tegenwoordig de Oude Rijn. Het fort had een bezetting van ongeveer 300 man van de 15e cohort der "vrijwillige Romeinse burgers". Bij het fort lag een klein dorp en aan de zwaar beschoeide Rijn lagen kadewerken. De Spoorlaan in Zwammerdam ligt op de plaats waar de militaire verbindingsweg (limesweg) van de limes lag. Het is mogelijk dat hier een statio (wachtpost) van het 30e legioen (Legio XXX Ulpia Victrix) stond. Net als veel andere Romeinse nederzettingen in Neder-Germanië werd ook Nigrum Pullum tijdens de Bataafse Opstand in 69 verwoest. In 80 werd op dezelfde plaats een nieuw houten castellum gebouwd, dat in 175 in steen herbouwd werd. Omdat de soldaten van het 30e legioen de dakpannen voor het fort hebben gemaakt lijkt het waarschijnlijk dat zij het gehele fort hebben gebouwd.[2] Rond 275 werd het legerkamp door brand verwoest en werd het door de Romeinen voorgoed verlaten. De canabae (burgernederzetting) lag ten oosten en zuiden van van het castellum en was met een grindweg met het fort verbonden. In het dorp woonden de vrouwen en kinderen van de soldaten en boeren, handelaars, ambachts- en kooplieden. [bewerken]Opgravingen Nigrum Pullum werd tussen 1968 en 1974 uitgebreid onderzocht, omdat op deze plek gebouwd ging worden. Het archeologisch onderzoek leverde veel informatie op over het legerkamp na 80. Van de eerste nederzetting werd weinig gevonden: een teken dat de plaats tijdens de Bataafse Opstand vrijwel volledig met de grond gelijk gemaakt werd. Het castellum dat in 80 werd gebouwd had een brede wal van aarde met houten palissadewanden omgeven door een dubbele gracht en met drie toegangspoorten.[3] In 175 werd het castellum in steen herbouwd, met vier poorten en drie grachten buiten de muur. Tussen 1971 en 1974 werden zes rivierschepen opgegraven: drie vissersboten van uitgeholde eikenstammen en drie militaire platbodem-transportschepen van 20-34 meter lang die door de Romeinen onder andere werden gebruikt om steen over de Rijn te vervoeren. In het Archeon is een replica van een dergelijk schip te bezichtigen. [bewerken]Zie ook Schepen van Zwammerdam Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd [bewerken]Bronnen, noten en/of referenties Bronnen, noten en/of referenties: ↑Archeologienet - Zwammerdam: een Romeins fort en een scheepskerkhof ↑(en)Livius - Nigrum pullum (Zwammerdam) ↑(nl)Cultuurwijzer - Alphen aan den Rijn (Zwammerdam) - Nigrum Pullum

Albaniana of Albanianae, het hedendaagse Alphen aan den Rijn, was een Romeinse nederzetting in de provincie Neder-Germanië (Germania Inferior). Albaniana was een grensfort (castellum) aan de Rijn langs de noordgrens van het Romeinse Rijk, de zogenaamde limes (Latijn voor "grens"). Bij het fort lag een burgernederzetting (canabae). Albaniana staat vermeld op de Peutinger kaart (Tabula Peutingeriana) tussen Nigrum Pullum (Zwammerdam) en Matilo (Leiden-Roomburg)[1] en wordt eveneens vermeld in de reisgids van Antoninus (Itinerarium Antonini) uit de 3e eeuw. Inhoud [verbergen] 1Castellum Albaniana 2Opgravingen 3Zie ook 4Externe links [bewerken]Castellum Albaniana Deel van de toegangspoort van Albaniana (afkomstig uit het Provinciaal Archeologisch Depot Zuid-Holland) Het fort Albaniana werd gesticht rond het jaar 40, onder keizer Caligula[2], en was in gebruik tot 270. Albaniana was de eerste jaren een geïsoleerde buitenpost: de dichtstbijzijnde Romeinse forten waren Praetorium Agrippinae (Valkenburg) en Flevum (Velsen) in het westen en Fectio (Vechten) in het oosten. Het fort mat 80 bij 120 meter en werd beschermd door een omgrachte aarden wal met palissadewanden, houten poorten en hoektorens. Tijdens de Bataafse Opstand werd Albaniana verwoest door de Cananefaten onder leiding van Brinno, met hulp van de Friezen. Nadat de opstand was neergeslagen werd het fort herbouwd. Tijdens de Flavische dynastie was hier het cohors VI Breucorum gestationeerd.[3] Aan het eind van de 1e eeuw werden kadewerken aangelegd aan de Oude Rijn, destijds de hoofdtak van de Rijn, die bij Lugdunum Batavorum (Katwijk) in de Noordzee uitmondde. In Albaniana zijn ook stempels van de Classis Germanica, de Romeinse militaire vloot aan de Rijngrens, teruggevonden. Rond 160 werd de palissadewal vervangen door een stenen muur. Na beschadiging van de muur rond 200 werd deze herbouwd. Op de nieuwe poort stond een inscriptie ter ere van keizer Septimius Severus, waaruit bleek dat hij opdracht heeft gegeven tot de herbouw. Onder druk van de Germaanse invallen verlieten de Romeinen het fort rond 270. [bewerken]Opgravingen In 2001 werd begonnen met een uitgebreid archeologisch onderzoek in het centrum van Alphen aan de Rijn, voordat met de bouw van een nieuw winkelcentrum werd begonnen.[4] Er werden resten van het fort, de erbij gelegen burgernederzetting en grafvelden ontdekt. Men vond de resten van twee langgerekte gebouwen die waarschijnlijk als opslagloods hebben gediend. Binnen het fort werden soldatenbarakken gevonden, met de originele houten vloeren. Verder werden vele persoonlijke voorwerpen van de legionairs gevonden, onder andere een spiegel en schrijfgerei, en meer dan 700 Romeinse munten. Interessante vondsten waren de houten bouwdelen, waaronder een complete deur, naast ander organisch materiaal als etensresten en zaden. Deze vondsten maakten nauwkeurig onderzoek naar de Romeinse bouwtechnieken en eetgewoonten mogelijk.[5] Langs de Rijn werd de houten beschoeiing gevonden, die rond 94 werd aangelegd. Aan de weg richting Nigrum Pullum, bij het huidige Goudse Rijpad, lag een wachtpost (statio). Een groot aantal vondsten uit Albanianae en Nigrum Pullum zijn in het bezit van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. In het Archeon, een themapark in het zuiden van Alphen aan den Rijn, is een compleet Romeins stadje nagebouwd met een badhuis, een tempel, een forum en een replica van een van de opgegraven Romeinse schepen uit Nigrum Pullum (Zwammerdam). [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd [bewerken]Externe links (nl)Gemeente Alphen aan de Rijn - Samenvatting onderzoeksverslag Albaniana (DOC-bestand) (nl)Archeon - Romeinse tijd Bronnen, noten en/of referenties ↑Tabula Peutingeriana, 2e segment (Pars II) ↑(en)Livius - Albaniana (Alphen aan den Rijn) ↑(de)Imperium-Romanum - Provincia Germania - Exercitus Germanicus Inferior ↑(nl)Cultuurwijzer - Alphen aan den Rijn (Centrum) - Albaniana ↑(nl)Gemeente Alphen aan de Rijn - Samenvatting onderzoeksverslag Albaniana (DOC-bestand)

naar: navigatie, zoeken Locatie van het castellum Matilo in Leiden Matilone op de Tabula Peutingeriana Bij Matilo aangetroffen bronzen viziermasker van een ruiter Matilo of Matilone, bij de hedendaagse wijk Roomburg in Leiden, was een Romeinse nederzetting in de provincie Neder-Germanië (Germania Inferior). Matilo was een grensfort (castellum) aan de Oude Rijn, destijds de hoofdtak van de Rijn, langs de noordgrens van het Romeinse Rijk; de zogenaamde limes (Latijn voor "grens"). Matilo staat vermeld op de Peutinger kaart (Tabula Peutingeriana) tussen Albaniana (Alphen aan den Rijn) en Praetorium Agrippinae (Valkenburg).[1] In de 7e eeuw werd het vermeld door de Ravennatis Anonymi in de Cosmographia als Matellionem.[2] Inhoud [verbergen] 1Castellum Matilo 1.1Stichting 1.2Bataafse opstand 1.3Begin 2e eeuw 1.43e eeuw 2Opgravingen 3Archeologisch Park Matilo 3.1Archeologisch Park Matilo in aanleg (maart 2012) 4Zie ook 5Externe link 6Bronnen, noten en/of referenties [bewerken]Castellum Matilo [bewerken]Stichting Het fort Matilo lag op een strategische plaats waar verschillende waterlopen bijeenkwamen, namelijk de Rijn (nu Oude Rijn), het kanaal van Corbulo, de Zijl en de Warmonder Leede (Leithe).[3] Naast de limes-weg die de forten langs de Rijn met elkaar verbond liep er ook een weg naar Forum Hadriani (Voorburg). Matilo werd waarschijnlijk gesticht rond 47, tijdens de aanleg van het kanaal van Corbulo. [bewerken]Bataafse opstand Het fort werd in 69/70 tijdens de Bataafse Opstand verwoest, maar nadat deze was neergeslagen weer herbouwd. Bij het legerkamp lag een burgernederzetting. Het fort was in eerste instantie van hout, beschermd door een aarden wal en een palissade. [bewerken]Begin 2e eeuw Een derde constructiefase heeft men kunnen dateren in het begin van de tweede eeuw (tussen 100-125). Er werden nu stenen gebruikt bij de heropbouw van het fort.[4] Mogelijk stonden deze activiteiten in verband met het bezoek dat keizer Hadrianus rond 121/122 aan onder ander Forum Hadriani bracht. Ook daar vonden toen bouwactiviteiten plaats. [bewerken]3e eeuw In 243 werd een stenen muur gebouwd. Matilo was tot ongeveer 275 in gebruik. [bewerken]Opgravingen Al in het begin van de 16e eeuw (1502) werden Romeinse vondsten gedaan bij het klooster dat destijds in Roomburg stond. Drie bronzen beeldjes (twee leeuwen en afbeelding van de godin Minerva werden in 1508 aan de keizer van Heilig Roomse RijkMaximiliaan I van Oostenrijk aangeboden.[4] In de huidige wijk Roomburg zijn onder andere munten, aardewerk, paardentuigage en een bronzen gezichtsmasker uit de periode 80-125 gevonden.[5] Dit in 1996 gevonden masker is te bezichtigen in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Twee Romeinse gevelstenen van Kasteel Duivenvoorde zijn afkomstig uit Matilo. [bewerken]Archeologisch Park Matilo Op 18 februari 2010 heeft de gemeenteraad van Leiden het uitvoeringsbesluit 2e en 3e fase Archeologisch park Matilo vastgesteld. Het castellum wordt bovengronds zichtbaar gemaakt in een thematisch park dat in samenspraak met de omwonenden is ingericht. [bewerken]Archeologisch Park Matilo in aanleg (maart 2012) [bewerken]Zie ook Lijst van Latijnse plaatsnamen in de Romeinse tijd [bewerken]Externe link Website van de Gemeente Leiden over het Archeologisch Park Matilo (en)Matilo op www.livius.org