|
Gerebertus als paus Silvester II, de anonieme geograaf van Ravenna ? |
|
Was Gerebertus de anonieme kosmograaf van Ravenna ?
Voor zover mij bekend is er niet eerder onderzoek gedaan naar de persoon achter de Anonymus van Ravenna, een kosmograaf die traditioneel in de 7de eeuw wordt geplaatst. Recent wordt er aan getwijfeld, of die vroege datering wel juist is, omdat gebleken is, dat zijn Gallische bronnen dateren uit de 9de eeuw. Zelfs dat lijkt een vroege datering, omdat de enige kosmograaf die traditioneel samen met de Anonymus van Ravenna wordt opgevoerd, Guido van Pisa, in de twaalfde eeuw wordt gesitueerd. Argumenten voor een veel latere datering van de Anonymus van Ravenna zijn niet alleen het ontbreken van verwijzingen naar de kosmografie van Ravennatis in eerdere eeuwen, de datering van de genoemde Gallische bronnen, maar ook aanwijzingen in de tekst van de kosmografie zelf zoals het gebruik van nieuwe namen voor landstreken en plaatsen die in de 7de eeuw nog onder hun oude naam bekend stonden en de vermelding van bronnen als philosophi zoals dat ook door Guide van Pisa in de twaalfde eeuw wordt gedaan. Ook periplussen van het Middellandse zeegebied, zoals die zowel door Ravennatis als door Guido in afwijkende versies worden weergegeven, zijn een ontwikkeling van de 12de eeuw. Eerdere periplussen hadden een evident nautisch doel om havens langs zeeën en rivieren aan te geven. De periplussen van Ravennatis en Guido hebben een meer encyclopedisch karakter, waarbij kustplaatsen vermeld worden ongeacht de aanwezigheid of afwezigheid van havens. Al met al is er voldoende reden om aan de vroege datering in de 7de eeuw te twijfelen. Gezien de evidente relatie met Guido van Pisa ligt een plaatsing in de 12de eeuw meer voor de hand.
Vervolgens valt dan de vraag te stellen welke persoon zich achter de Anonymus Ravennatis schuil houdt. Daarvoor ben ik te rade gegaan bij de Spaanse encyclopedist bisschop Isidor van Sevilla uit de 7de eeuw, die door Ravennatis als bron wordt vermeld en er waarschijnlijk de oorzaak van is, dat Ravennatis ook in die eeuw werd geplaatst. Ik noem Isidor van Sevilla encyclopedist, want hij heeft getracht alle kennis in zijn boeken bijeen te brengen. Daarbij heeft hij zich tot taak gesteld om de kennis van klassieke schrijvers als Plinius te plaatsen in de Joods-christelijke traditie, zo ook op het gebied van de geografie. De werken van Isidor van Sevilla waren tot ver buiten Spanje bekend en hebben een beslissende invloed gehad op de wereldbeschouwing in latere eeuwen. De opvattingen van Isidor van Sevilla op geografisch gebied hebben standgehouden tot de 15de eeuw, de tijd van de ontdekkingsreizen van o.a. Columbus. De ontdekking van Amerika betekende, dat de bestaande opvattingen over de wereld en de rassen, die volgens de Bijbelse leer van Sem, Cham en Japhet verdeeld waren in drie continenten op slag was verouderd.
Aangezien Ravennatis, zoals blijkt uit zijn bronnen, volledig paste in de Joods-christelijke traditie, moest de persoon van Ravennatis gezocht worden in de navolgers van bisschop Isidor van Sevilla. Dat bracht me tot de Engelse kroniekschrijver Ranulf Higden uit de 14de eeuw, die mij attendeerde op de bijzondere loopbaan van Gerebertus, die monnik was van Fleury (Pas de Calais), zijn opleiding als kosmograaf kreeg in Toledo (Spanje), leermeester werd aan het hof, vervolgens bisschop van Ravenna werd en daarna tot paus Silvester II werd gekozen Daarmee voldeed het profiel van Gerebertus aan het profiel, dat ik aan de hand van de tekst van Ravennatis van de Anonymus van Ravenna had opgesteld. Daarmee was de vraag, of Gerebertus de anonieme kosmograaf van Ravenna is geweest, gerechtvaardigd, ook gezien tegen de achtergrond van de twijfel over de datering in de 7de eeuw. |
