|
MIDDELNEDERLANDSE GEOGRAFIE: REGISTER
Cartularium Radbodi - Utrechtse goederenlijst (777-917)
Het Cartularium Radbodi, ook wel aangeduid als Liber Donationum of Goederenlijst van het Bisdom Utrecht is onze oudste bron voor de geografie en de topografie van het Sticht Utrecht en de kuststreek van Noord- en Zuid-Holland. Het cartularium is ons slechts beschikbaar als afschriften van een onbekend origineel. De inrichting van het cartularium is chronologisch. De schenkingen zijn op volgorde van binnenkomst vermeld. De eerste schenking is die van de Bovenkerk in Duurstede door koning Karel de Grote (777), de laatste schenkingen betreffen de teruggave in gedeelten van bisschoppelijke goederen door graaf Gerolf c.s. in 889 en nog enkele nagekomen goederen in West-Friesland ten tijde van bisschop Radboud, die deze nog in het naar hem genoemde cartularium heeft laten optekenen. De teruggave van de goederen maakte het mogelijk, dat de bisschoppen van Utrecht konden terugkeren uit ballingschap (855-917). Een deel van de teruggegeven goederen betreft goederen die door graaf Gerolf c.s. waren geannexeerd tijdens de afwezigheid van de Utrechtse bisschoppen, een ander deel betreft goederen, die na de moord op Godfried de Noorman in 885 aan graaf Gerolf waren vervallen. Overigens is graaf Gerolf in 889 door de Oost Frankische koning en later keizer Arnulf gecompenseerd met de schenking van goederen in Teisterband. Na zijn dood erfde zijn zoon graaf Dirk I goederen in Noord- en Zuid-Holland en zijn broer Waldger goederen in Teisterband. De eigendomsrechten met betrekking tot West-Friesland zijn steeds betwist geweest. Die maakten geen deel uit van de overeenkomst van 889, maar zijn ten tijde van bisschop Radboud alsnog aan het cartularium toegevoegd, echter zonder de naam van de schenker. Eerst graaf Floris V wist West-Friesland definitief onder zijn gezag te brengen, nadat zijn vader graaf Willem II in de strijd tegen de Westfriezen bij Hoogwoud was gesneuveld.
 
 |
 
De tekst van de goederenlijst [volgens M. Gysseling en A.C.F. Koch], Uitgave naar Handschrift C:
Commemoratio de rebus sancti Martini Traiectensis ecclesię, que iam olim ibidem a fidelibus traditę sunt.
In Dorstado ęcclesia quę uocatur Vpchirica, cum omnibus apendiciis, terris, pratis, pascuis, aquis, aquarumue decursibus, piscationibus. Omnia hęc cum insula quę iacet iuxta ęcclesiam sancti Martini circumquaque inter Renum et Loccham, et insulam quoque iuxta Buosinhem quę propior uille Risuuic. Hęc omnia sancti Martini. De uico ętiam supra nominato decima pars sancti Martini in omnibus rebus ; et inter Holanuuehg* et fengrima Husonham siue quod uulgo dicitur Rec, terra illa sancti Martini.
*de spelling is vaak omgedraaid hg>gh, ht>th, gn>ng.
In uilla Risuuic aecclesię cum terris ad eandem pertinentibus, et tres mansa alia.
In Lote ęcclesias tres cum terris ad easdem pertinentibus et VII alia mansa, excepta regali decima ; et in Hasehem tertia pars tocius uillę, et super mansum I quam Hagabard dedit.
Uilla Thorhem cum ęcclesia et omni integritate sancti Martini ; uilla Galana similiter. In uilla UUefrisse mansum I. In Turre mansa tres. In uilla Ubburon mansum I. In Gestnipemutha I uirgę simul iacent. In uilla Simile mansum I.
In uilla Haltna quicquid Herlulfus ibi habuit, et ęcclesia cum quinque mansis. In Lanthem I iuxta fluuium Laca. In supradicta uilla Turrę mansum I quem Herlulfus dedit. In Helspenni IIII et dimidium mansum. In Lorek III mansiones. In Rugrum totum sancti Martini. In Ruperst similiter.
In UUerken dę ecclesię, cum terris ad easdem pertinentibus, et octo mansa alia. In uilla Iodichem tercia pars uillę.
In Fresdore ęcclesia cum IIII mansis. Bunninchem totum sancti Martini. Feedna (Fehtna) similiter. Nesseshort similiter. Suegon similiter. In Rudinhem IIII partes tocius uillę. Suegsna similiter. Marsna similiter. In Lonora laca duę partes tocius uillę sancti Martini. In Merchishem similiter IIII partes tocius uillę.
In pago Germepi tam terris quam ętiam pascuis seu piscationibus uel de omnibus rebus V pars sancti Martini, sicut ętiam Isla aqua currit, in siluis et in pascuis seu piscationibus, V pars sancti Martini. In UUrdin totum sancti Martini. In Potarnem V mansa. In UUalricheshem V pars villę. In Hermeshem IIII pars. Villa Ginnele propria sancti Martini. In Calmere IIII partes tocius ville. In Alfna duę partes uillę. In Braacanhem similiter. In Uilishem VII mansa. In Macteshem mansa II. In Upuuilcanhem tres mansa. In Suetan similiter. In Hanatce similiter. In Holtlant IIII mansa. In prima Leithon II, in secunda I, in tertia I. In Rodanburg quinque mansa. In Legihan V. In Loppishem duo. In Lippinge similiter. In UUatdinchem tres. In Fore similiter. In Foreburg II. In Forschate tres. In Galinghem I. In Host Eppinheri (Eppinhem) mansum unum. In UUest Eppinheri (Eppinhem) II. In Corscan tres mansa.
Thiatlind filia Aldberti cum filio suo Reginberto tradiderunt quicquid habuerunt in Uphuson sancto Martino ; ęcclesia, quę dicitur Holtsele, cum omnibus appendiciis sancti Martini. In Masalandæ omnis decima sancti Martinii, et sui nouerit totum Ostburon totum. Similiter ęcclesia quę dicitur Ualcanaburg cum omnibus appendiciis sancti Martini totum et ad integrum. Houerathorp totum. In Suthrem quattuor mansa. In Helnere V. In Uabbinghem tres. In Gintasstrip II. In Pillinghem I. In Marandi I. In Epbaradum II. In Elfnum II. In UUirthvm II. In Masamuthon quicquid Elegsuind ibi hereditatis habuit, uel eius uidebatur esse possessio, totum tradidit ad sanctum Martinum. In Ler III. In Rufinghem III. In Hustingest III. In Litiongest III. In Langongest mansus et dimidius. In Houarathorpa medietatem tocius uillę, quicquid ibi tradiderunt Erulfus et Radulfus hereditatisque habuerunt. In Rothulfuashem medietas tocius uillę sancti Martini, et insuper hereditas Aldburge, quicquid ibi habuit. Piscatio, quam Gerulfus habet in extrema parte Hreni fluminis, VI pars pertinet ad sanctum Martinum. In Heslem mansa V. In Osbragttashem* II. In Heslemaholta III. In Lux III. In Hostsagnem V. In Scata II. In Osfrithhem taglingthos tercia pars et mansa VI. In UUestsagnem totum absque II mansa. In Liusna V. In UUarmelde III. In Osgeresgest II. In Polgest II. In Husingesgest III. In Oslem II. In UUilkenhem cum omnibus apendiciis sancti Martini. Similiter in Burem cum omnibus apendiciis, et in Taglingi similiter totum sancti Martini. In Brokhem II.
*Osprehtashem (Oorkonde 889).
In Limbon ecclesia cum mansis X. In Norhtgo VII. In Lethem totum et ad integrum sancti Martini cum siluis et omnibus adiacentiis. Similiter Axmeri scota totum sancti Martini. In Haralem III. In Uelesan II. In Suattingabvrim X. In Scranaholt X. In Uennapan totum sancti Martini. In Tlex II. In Bredhem III. In Batchem II. In Landei III. In Beinhem VI. In UUesterburghem V. In Osterburghem II. In Brokhem I. In Cunulfhem III. In Godolfhem II. In Pischem I. In Ganga VII. In Gnisingo totum sancti Martini. In UUiutmundhem V. In Husidina III. In Lidum II. In Uagarafelda II. In Edesthorpa III. In Pathem II. In Suhthusum totum sancti Martini. In Haragum III. In Suhtrem II. In Blectinghem II. In Scoronlo IIII. In Bergum V. In Benetfelda II. In Campthorpa I. In Beccanburen I. In Uranlo I. In Texle tertia pars sancti Martini.
In UUiron duę partes tocius terrę sancti Martini, cum ęcclesiis utriusque terrę et in Uaroht similiter. Decima quoque nauium, que illuc procellarum impetu feruntur, ac inuentionis ad sanctum Martinum pertinet, quia teloneum non habetur. De teloneis quoque et de negotio aut undecumque ad partem regiam ius fisci censum exigere debet, omnis decima sancti Martini est ; similiter et de tributo, quod huslotho uocatur.
In UUeromeri omnis piscatio et in Uteromeri laxatio retium, quod tragal dicitur omnis, et dimidium piscationis ad sanctum Martinum pertinet. In Dalmersce tota piscatio sancti Martini. In Getzeuuald in flumine Fennepa omnis piscatio sancti Martini. In Amuthon septem uuere ad piscandum. In Almere regalis decima census qui uocatur cogsculd. In Nesse uilla cum omni piscatione. Decima etiam in Almeri de sagenis sancti Martini est ; sed modo illę alię partes nouem proprię sunt sancti Martini ; sed et alia piscatio in flumine Feht tota sancti Martini, cum omnibus stangnis ibi adiacentibus; omnesque aquę in Niftarlaca, cum omni piscatione sancti Martini.
De UUiron in Aluitlo mansum dominicatum cum terra salaricia sancti Martini, cum seruis in eadem uilla commanentibus, quorum hec sunt nomina : Folkric, Hoffo, Redbald, Saxger, Thietmer, Redger, Redulf, Sinath, Reingerd, Saxbraht, Aldo, Ricbald, diaconus, VUibald, Tiebo, Huno, VUlfbold, Aldolf, Geldulf, Hildulf, Oatbald, Garhelm, Betto, Saxger, Euorbald, Oslef, Osbruht, Tatto, Edo. Quicquid isti habuerunt nunc computatum est in XII mansa, quorum Poppo I habet in Northanheri (Nothanhem), VI in Luddingem, et in Stene VI. In Huuuido III. In Eddingem sunt mansa regis III, et quod superest totum sancti Martini, quod fiunt mansa XXXII.
In loco qui uocant beostan UUestanne XXV mansa. In Strude sexaginta et XII mansa quae fuerunt Dei sanctorum Martini, Bonifacii, VUillibrordi, Liudgeri, Landberti et domni regis in Bante. Abbo, Aldchrafan, Thrudlaf, Liudrad, Garhard, Siburg, Refnulf, Bulo, Folkolf, Garburg, Saxbald et frater eius, qui Thangburgam habuit : isti sunt sancti Martini cum terra quam habuerunt.
In Uuihtmundhem XIII mansa. In Ellunhthem II mansa. In UUemminge V mansa. In Landiage III mansa. In UUestarburghem IIII mansa. In Ostarburghem II. In Beuerhem VIIII mansa. In Hlithum III mansa.
In Hrothaluashem quod modo dicitur Rinasburg, mansa XIII sancti Martini est, de hereditate Radulfi et Aldburge, quos ipsi tradiderunt sancto Martino, et mansa iacent binorthan Flieta; sidilia autem, quę ofstedi dicuntur, bisuthan Flieta, in quibus ętiam supranominati manserunt.
In Beuorhem tradidit Gutha ęcclesiam necdum consecratam, in ius et dominium sancti Martini, ea uidelicet ratione ut post consecrationem eiusdem ecclesię, decime darentur ad supranominatam aecclesiam de uillis his nominibus uocitatis : Beuerhem, Gisleshem, Hegginghem, Schupildhem. Preterea sunt mancipia que iure debentur propria fore almi Martini iuxta Felisun : Tetta et filius eius Abbo filięque eius III, Betto etiam et soror eius, necnon et Frithesuind et soror eius Erinburg cum illorum infantibus.
In Tlex ecclesię omnes sancti Martini, et tocius terrę que ad regem pertinebat, tertia pars sancti Martini, exceptis aliis terris, quas Xristi fideles tradiderunt ob sui amorem, que omnia inconuulsa permanserunt usque ad tempora bone memoriae Othilboldi episcopi ; cuius ętiam temporibus erat quidam presbiter nomine Sibrand, qui iussu supra nominati episcopi regebat omnes ęcclesias in eadem insula Texlae, cuius fratres his nominibus erant nominati : Othrauan et Liutrauan.
In Norhtuualde regalis decima, sicut in allis locis; et insuper Accasthorp totum sancti Martini. In Medemolaca regalis decima, et insuper sicut continentur aque, quę vocantur Uiuuuarflet totum sancti Martini, necnon etiam Fresionouuic totum sancti Martini, in terris, siluis, pascuis, aquis et piscationibus.».
Oorkonde 777
777 Juni 8. Koning Karei (de Groote) schenkt aan de St. Maartenskerk in het Oude Trecht de villa Leusden en vier bosschen aan de Eem, en aan de kerk Vpkirika boven Dorestad honderd roeden (pertica) grond om de kerk, het ripaticum op de Lek en een eiland [waard] tusschen Rijn en Lek. Zie over dit s t u k : Nederlandsch Archievenblad . 28 b l z . 99.
Carolus, gratia Dei rex Francorum et Longabardorum ac patricius Romanorum. Si enim ex his, que divina pietas nobis affluenter largire dignata est, locis venerabilibus concedimus, hoc nobis ad aeternam beatitudinem procul dubio pertinere confidimus. Igitur compertum sit omnium fidelium nostrorum magnitudini, qualiter donamus ad basilicam sancti Martini, que est constructa Traiecto Veteri subtus Dorestato ubi venerabilis vir Albricus presbiter atque electus rector preesse videtur, hoc est villa nostra nuncupante Lisiduna in pago, qui vocatur Flethite super alveum Hemi, cum omni integritate vel adjacentiis seu appendiciis suis, id est tam terris, mansis, domibus, aedificiis, mancipiis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, mobilibus et inmobilibus, omnia et ex omnibus, quantumcumque Vuiggerus comes ibidem per nostrum beneficium tenuit; etiam et forestes illas, quarum vocabula sunt Hengistscoto, Fornhese, Mocoroht, Vuidoc, que sunt de ambas partes Hemi. Similiter donamus ad eçcclesiam sancti Martini , que est super Dorestad constructa et appellatur Vpkirika , de omnique parte centum perticas de terra, ut omni tempore predicta basilica spacium terra centum perticas habere debeat, et cum ripaticum illum super Lokkiam, et insulam illam prope ipsam aecclesiam ad partem orientalem inter Hrenum et Lokkiam. Hec vero omnia tradimus a die presente ad prefata sancta loca perpetualiter ad possidendum. Ideo hanc preceptionem auctoritatis nostre conscribere jussimus, ut ab hac die tam memoratus Albricus presbiter sive sui successores, qui fuerint rectores ejusdem sancti loci, predicta loca ad opus jamdicte ecclesie habeant, teneant, regant, gubernent atque disponant, et quicquid exinde ad profectum ipsius sancti loci facere elegerint, liberum perfruantur arbitrium. Et nullus quislibet de judiciaria potestate aut qualibet persona predicto Albrico presbitero neque successoribus suis de jamdictis rebus inquietate aut contra rationis ordinem vel calumpniam generare quoque tempore non presumat, sed per nostrum largitatis preceptum predictas basilicas jure valeant obtinere firmissimum. Et ut hec auctoritas firmior habeatur vel diuturnis temporibus conservetur, manu propria subter earn decrevimus roborare vel de anulo nostro jussimus sigillare. Signum Karoli gloriosissimi regis. Data VI Idus Junii, anno VIIII ejusdem gloriosi regis. Actum Niumaga palacio publico in Dei nomine feliciter. Bron: Oorkondenboek van Utrecht, 11°. 48 .
Oorkonde 889
889 (4 augustus) In nomine sancte et individue trinitatis . Arnolfus divina favente gracia rex. Notum esse volumus omnibus sancte dei ecclesie fidelibusque nostris c presentibus scilicet et futuris, qualiter quidam fidelis et venerabilis comes noster nomine Gerolfus mansuetudinem nostram deprecatus est , ut ei quasdam res iuris nostri in proprium concederemus . Cuius peticioni libenter annuentes ita fieri decrevimus, Dedimus namque ei inter Renum et Suithardeshaghe in comitatu ipsius in locis Northa et Osprehtashem* nominatis silvam unam et terram arabilem unam et in loco qui dicitur Bodokenlo hobam unam, in Alburch quoque hobas duas et in Hornum hobam unam et in loco Huui vocato mansum I et in loco Theole mansam I et in Aske mansam I et quicquid ad easdem hobas et mansas iure legitimeque pertinere videtur cum curtilibus et edificiis mancipiis campis agris pascuis pratis silvis aquis aquarumque decursibus molinis x piscacionibus viis et inviis accessibus et regressibus quesitis et inquesitis cultis et incultis et cum uni versis appendenciis et adiacenciis finibus ad prefatas hobas iuste aspicientibus. Et iussimus ei inde hoc nostre auctoritatis fieri preceptum, per quod volumus firmiterque iubemus , ut ante titulatus fidelis noster de hiis omnibus ab hodierna die et deinceps omni tempore liberam securamque habeat potestatem tenendi do nandi vendendi commutandi vel quicquid exinde voluerit faciendi absque ullius impedimento . Et ut hec concessionis nostre auctoritas firmior habeatur et per futura tempora a fidelibus nostris verius credatur ac diligencius observetur , manu nostra subter eam firmavimus anuloque nostro sigillari iussimus. Signum domni Arnulfi invictissimi regis. Aspertus cancellarius advicem Deotmari archicapellani recognovi et SR . Data pridie nonas augusti anno incarnationis domini DCCCLXXXVIIII, indictione VII, anno secundo regni Arnulfi piissimi regis; actum Franconofurt; in dei nomine feliciter amen.
*Osbragtteshem (Cartularium Radbodi).
Schenking van Dirk I aan het klooster van Egmond, 922.
'Tot onderhoud van de selve heeft hy gheoffert in Scagen VI. mansen, In Haregan XI. mansen, ende een vierde part. In Renigen VIII. By het Klooster [Egmond]. II. Tuysschen het dorp Elebentere Hemercke welck ghenoemt wordt Sutherhem, IV. ende een half mansen. In Wimna een, ende een half. Ende van de selve manse af tot in Arem al het gebouwde ende ongebouwde land, in ackers ende in weyden; de kerck in Heilgelo; In Saxnem de kerck met de thienden; In Wallehem III. mansen; in Osden II. ende een half; In Limben VII. ende een half. In Smithan II; in Bachem III; In Ordebolle II; In Arem XIII ende een half; Op de selve plaets noch VIIII; in Those een; In Obingen een; In Hemstede een; By den Revier Bamestra een. Tusschen Schulingleke ende Hurestede IIII, met noch de Visscherye; In Velsen VI, ende de offerhande van het Outaer van de selve Kercke van negen tot negene opten heylighen dagh van S. Aechte; In Voorholten de Kerck met de thienden; In Nortga met de thienden; In Alckmaer al den tol.'
|
|
