|
INLEIDING
Naar de persoon en de werken van Johann Sebastian Bach is zo veel onderzoek gedaan, dat het vrijwel onmogelijk leek, dat iets over het hoofd gezien zou zijn. Toch is dat het geval geweest, althans ik ben nog geen onderzoek tegengekomen naar de zangbundels, waarvan Bach gebruik gemaakt zou hebben. Dit met uitzondering van Schemelli's 'Songbook', waaraan hij bijgedragen zou hebben, maar per saldo is daarin maar een enkel lied aan Bach toegeschreven. Zijn naam wordt daarin expliciet genoemd. Zangbundels hebben in de Lutherse kerken door de eeuwen heen een belangrijke rol gespeeld, omdat die het geloofsgoed behelsden. Toch is er maar weinig bekend over de zangbundels, die in de tijd van Bach bestaan hebben en die hij mogelijk heeft gebruikt voor de keuze van zijn cantaten en andere vocale werken.
Duidelijk is wel, dat er geen overkoepelende zangboeken bestonden, want elke classis beschikte over een eigen zangboek. Evenwel een van de meest bekende zangboeken was het Colmarisches Sangbuch (1781, 1807) , dat aanvankelijk onder de titel Colmarisches Lobopfers (1709, 1722) verscheen en tal van teksten bevat, die ook door Bach getoonzet zijn, zowel vocaal als instrumentaal. Vermoedelijk gaat het om teksten, die in het Naumburgische Gesangbuch van Schamelius c.q. het Musicalisches Gesangbuch van Schemelli waren overgenomen. Aan het Naumburgische Gesangbuch (1712-1714, 4de druk 1720, 88 liederen) van kerklied-deskundige Johan Martin Schamelius (Schamel) (1689-1742) is door Bach's biograaf Philipp Spitta (1841-1894) geen aandacht besteed, terwijl juist dit zangboek in zijn nalatenschap wordt vermeld. Bovendien was zijn tweede vrouw uit Naumburg-Zeitz afkomstig en heeft Bach het daar gerestaureerde orgel gekeurd. Zijn dochter trouwde er met de organist van Naumburg. Ik heb me afgevraagd of er geen verwisseling heeft plaatsgevonden tussen Schemelli's 'Songbook' en het Naumburgische Gesangbuch. Naast een verwisseling van de tekstboeken zou er dan ook sprake zijn van een persoonsverwisseling tussen Schemelli en Schamelius. De naam Schamelius is afgeleid van Schamel, die ook als Schemel voorkomt en Schemelli is daarvan een pseudo Italiaanse vorming. Merkwaardig is, dat Johan Martin Schamelius en diens Naumburgische Gesangbuch op geen enkele wijze in het Bach-onderzoek aan de orde komt. Schamelius is trouwens nog steeds bekend vanwege zijn kloosterbeschrijvingen, niet vanwege zijn zangboek of kennis van geestelijke gezangen. Onder Speciale onderwerpen (hiernaast) vindt u meer over Schamelius vs Schemelli.
Bach's verbindingen met Naumburg-Zeitz (Zeitz ligt rechts onder Naumburg).
Er zijn ook een andere redenen om aandacht te besteden aan zangboeken, die Johann Sebastian Bach heeft gebruikt. Nog altijd is niet van alle werken van Bach bekend, wanneer hij ze heeft gecomponeerd en evenmin wie die tekstschrijver is geweest. Afgezien daarvan ligt het niet voor de hand, dat Bach de oorspronkelijke teksten van o.a. Luther heeft gerechercheerd. Hij zal die meer dan waarschijnlijk hebben ontleend aan eigentijdse tekstuitgaven. De identificatie van zangboeken, waaraan Bach zijn teksten heeft ontleend, zou zeker behulpzaam kunnen zijn om dergelijke lacunes in onze kennis over Bach en diens werken op te helderen. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, want er bestaat nog geen overzicht van 17de en 18de eeuwse zangbundels. Met deze website wil ik een aanzet geven om de ontbrekende schakel tussen tekstschrijver en componist, te weten het liedboek of de zangbundel, te rechercheren, uiteraard vooral gericht op zangbundels, die in Bach's tijd gebruikt werden en waarvan hij zich mogelijk bediend heeft.
Menno Knul |
|
Johann Sebastian Bach (1685-1750) INFO BIOGRAFIE BIOGRAFIE
Speciale onderwerpen
SCHAMELIUS VS SCHEMELLI
KAFFEE KANTATE (zie ook: HISTORIEK)
HAUSSMANN (PORTRET VAN BACH)
PICANDER
WANDA LANDOWSKA
SCHEMELLI'S SONGBOOK
PAUL GERHARDT
LINKS
GEEN DAG ZONDER BACH
OP HET SPOOR VAN BACH
BACH'S BIJBEL
GEISTREICHES GESANGBUCH - DEEL I
COLMARISCHES GESANGBUCH
EVANGELISCHER LIEDERENSCHATZ - DEEL I - DEEL II
EVANGELISCHE LUTHERISCHEN GESANGBUCH
EVANGELISCHES GESANGBUCH |
